Foto: affiches bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2010 in Brede. De huidige fractievoorzitter Klaas Dijkhoff was destijds lijsttrekker van de VVD Breda. Copyright: Flickr.com, CC-licentie, Photo RNW.org.
Ondanks het dieptepunt bij raadsverkiezingen van 2014 met een landelijke opkomst van 54 procent, blijven extra investeringen bij de meeste gemeenten uit. Dat blijkt uit een rondvraag van Niet-stemmer.nl onder de 40 grootste gemeenten van Nederland. Driekwart van de gemeenten geeft aan evenveel of minder financiële middelen vrij te maken voor een opkomstbevorderende campagne als in 2014. Gemeenten wijzen daarbij op een onderzoek van de Tilburg University. Hieruit blijkt dat de overheid eigenlijk maar weinig kan doen om de opkomst te bevorderen.
Verschillen tussen Oss en Den Haag
De gemeente Oss is één van de uitzonderingen op de regel. Al in 2016 sprak de gemeenteraad over een zes-stappenplan met de ambitie om de hoogste opkomst van de provincie Noord-Brabant te halen. In 2014 ging slechts 41,3 procent van de Ossenaren naar de stembus. De gemeente Oss verdubbelt daarom het aantal stemlokalen en wil scholen/onderwijs inzetten voor een hogere opkomst.
In Den Haag investeert de raad juist minder dan in 2014. De gemeente richt zich bij de opkomstbevordering ook niet langer op bepaalde doelgroepen, zoals expats of first time voters. “Dat is een politieke afweging van de raad”, verklaart een woordvoerder. Een meerderheid van de Haagse partijen voelt weinig om de 40.000 expats met informatie in hun eigen taal te informeren over de gemeenteraadsverkiezingen. In 2014 gebeurde dat nog wel en besteedde de gemeente zo’n 370.000 euro aan een campagne om expats en jonge Hagenaars in de stad naar de stembus te bewegen. Ook vond er een verkiezingsfestival plaats. “Hoewel het een heel leuk event was met allerlei muziekoptredens, bleef het effect op de opkomst onduidelijk”, geeft de woordvoerder aan. In Den Haag lag de opkomst destijds op 48,5 procent, in 2010 was dit nog 52,9 procent.
Deze keer blijft het in Den Haag bij algemene activiteiten: er worden drie debatten georganiseerd en kiezers kunnen op een speciale website kennismaken met alle kandidaat-gemeenteraadsleden. Ook presenteert de gemeente driemaal een opiniepeiling, uitgevoerd door onderzoeksbureau I&O Research. Tot slot is er een lokale Stemwijzer ontwikkeld.
In andere steden kiest de gemeenteraad voor vergelijkbare middelen om inwoners te informeren. Denk aan websites met een Stemwijzer, sociale media-advertenties, een verkiezingskrant en de traditionele brief van de burgemeester voor first time voters. Toch bedenken sommige gemeenten ook nieuwe activiteiten, meestal gericht op jongeren. In Amersfoort gaat een bus langs mbo- en hbo-scholen, terwijl Alphen aan den Rijn een vlogwedstrijd organiseert.
In Enschede nemen lokale media de opkomstbevordering op zich via het project Ik teken voor 80. De ambitie is om een opkomstcijfer van minimaal 80 procent (!) te halen. Ter vergelijking: in 2014 lag de opkomst in Enschede nog op 43 procent. TV Enschede FM en de krantenredactie van Tubantia hebben aangegeven de lokale democratie te willen verbeteren en gaan hiervoor “de dromen en wensen van bewoners uit de wijken” ophalen. De gemeente is ‘mede-ambassadeur’ van het project, maar geen eigenaar.
Wie is (in eerste instantie) verantwoordelijk voor de opkomst?
Dit bleek de moeilijkste vraag voor gemeenten. Volgens Eindhoven en Emmen ligt de verantwoordelijkheid voor de opkomst in eerste instantie bij de kiezer zelf. Andere steden nuanceren de rol van de verschillende betrokkenen.
De burgemeester is als voorzitter van de gemeenteraad technisch verantwoordelijk voor de organisatie van de verkiezing. In die hoedanigheid faciliteert hij de verkiezingen door bijvoorbeeld te zorgen voor voldoende stemlokalen. De raadsgriffie van een gemeente heeft een ondersteunende rol en helpt bij verschillende activiteiten om kiezers te informeren. Politieke partijen voeren campagne om de onderlinge verschillen naar voren te brengen. Uiteindelijk bepaalt de kiezer of hij/zij de gang naar de stembus kan én wil maken.
Campagne referendum niet problematisch
Op 21 maart wordt ook het raadplegend referendum gehouden over de Wet op inlichtingen- en veiligheidsdiensten (door tegenstanders ook wel de Sleepwet genoemd). De campagne voor het referendum vindt de komende weken dus tegelijk plaats met die van de gemeenteraadsverkiezingen. Politicologen noemen dit al gauw ‘verwarrend’. Het kan in de communicatie de aandacht van de kiezer afleiden. Zeker als fractievoorzitters uit de Tweede Kamer zich ook gaan bemoeien met één of beide campagnes. Het roept al gauw de vraag op wie voor wat campagne voert – en welke politicus je op welke politieke beloften moet afrekenen.
De raadsgriffie van het merendeel van de gemeenten staat neutraal tegenover de gelijktijdige campagnes. Een enkeling heeft hoop op een hogere opkomst. Volgens de raadsgriffie in Eindhoven is het gevaar dat landelijke media te veel aandacht besteden aan het referendum. Dit kan vervolgens doorwerken in de lokale uitslag.
Overigens lopen voor lang niet alle kiezers de campagnes door elkaar. Inwoners van gemeenten waar een herindelingsverkiezing op de agenda staat – zoals Groningen – hoeven alleen te stemmen over het referendum.
De resultaten van de rondvraag leiden tot drie nieuwe vragen waar ik de komende weken dieper op in ga:
- Laten lokale media in Enschede zich voor het karretje van de gemeente spannen in hun poging om de opkomst te bevorderen of kunnen zij alsnog kritisch op de gemeenteraad blijven?
- Welke lessen vallen uit het onderzoek van de Tilburg University te halen?
- In hoeverre gaan de campagnes voor het referendum en de gemeenteraadsverkiezingen door elkaar lopen?
Reageren of wil je meer weten over dit onderzoek? Mail dan naar contact@ralfdejong.com of laat hieronder een reactie achter.
Foto: affiches bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2010 in Brede. De huidige fractievoorzitter Klaas Dijkhoff was destijds lijsttrekker van de VVD Breda. Copyright: Flickr.com, CC-licentie, Photo RNW.org.
2 gedachten over “Geen extra investeringen in opkomstbevordering gemeenteraadsverkiezingen”